خصوصی‌سازی و اشتغال: مطالعه‌ای بر صنعت جوت در بنگلادش

مقدمه

بنگلادش، کشوری که در سال ۱۹۷۱ پس از استقلال از پاکستان به‌عنوان یک ملت نوپا ظهور کرد، با چالش‌های اقتصادی و سیاسی متعددی مواجه بود. یکی از مهم‌ترین صنایع این کشور، صنعت جوت، که به “الیاف طلایی” معروف است، نقش حیاتی در اقتصاد ملی و معیشت مردم داشت. با این حال، سیاست‌های ملی‌سازی گسترده پس از استقلال، این صنعت را با مشکلات جدی مواجه کرد.

 ملی‌سازی و پیامدهای آن

پس از استقلال، دولت بنگلادش به رهبری شیخ مجیب‌الرحمن، بسیاری از بنگاه‌های صنعتی از جمله کارخانه‌های جوت را ملی کرد. این اقدام که با اهداف ایدئولوژیک و عملی همراه بود، بیش از ۹۰ درصد دارایی‌های ثابت صنعتی را تحت مالکیت عمومی قرار داد. اما مدیریت دولتی این بنگاه‌ها به دلیل بوروکراسی، فشارهای سیاسی و نبود انگیزه‌های سودمحور، ناکارآمد بود. صنعت جوت در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ زیان‌های سنگینی را تجربه کرد که بخشی از آن ناشی از اشتغال مازاد در بخش دولتی بود.

 خصوصی‌سازی: راه‌حلی برای اصلاح

در اوایل دهه ۱۹۸۰، تحت فشار نهادهای بین‌المللی مانند بانک جهانی، بنگلادش سیاست خصوصی‌سازی را آغاز کرد. این برنامه که با عنوان “بازخصوصی‌سازی” شناخته می‌شود، بخشی از کارخانه‌های ملی‌شده را به مالکان پیشین بازگرداند. خصوصی‌سازی صنعت جوت در سال ۱۹۸۲ آغاز شد و تا سال ۱۹۸۶ بیش از ۶۵۰ بنگاه خصوصی شدند.

 یافته‌های پژوهش

مطالعات تجربی نشان می‌دهد که خصوصی‌سازی تاثیرات قابل توجهی بر اشتغال و تولید داشته است. در بخش اشتغال، خصوصی‌سازی منجر به کاهش چشمگیر مشاغل یقه‌سفید (مدیران و کارکنان دفتری) شد. این کاهش نشان‌دهنده وجود اشتغال مازاد در بخش دولتی بود که عمدتاً برای اهداف حامی‌پروری سیاسی ایجاد شده بودند. در مقابل، سطح اشتغال کارگران دستی ثابت ماند؛ اما ترکیب نیروی کار تغییر کرد و کارگران موقت جایگزین کارگران دائمی شدند.

از نظر تولید، کارخانه‌های خصوصی‌شده به سمت تولید محصولات سودآورتر مانند کیسه‌های گونی گرایش پیدا کردند و از تولید پارچه‌های کم‌سودتر فاصله گرفتند. این تغییر نشان‌دهنده مدیریت اقتصادی بهینه‌تر در بخش خصوصی است.

 نتیجه‌گیری

خصوصی‌سازی صنعت جوت در بنگلادش نشان داد که مدیریت دولتی اغلب به دلیل فشارهای سیاسی و ساختارهای حامی‌پرورانه ناکارآمد است. بازگرداندن مالکیت کارخانه‌ها به صاحبان پیشین نه تنها باعث کاهش اشتغال مازاد شد بلکه بهره‌وری اقتصادی را نیز افزایش داد. این تجربه می‌تواند درس‌هایی ارزشمند برای کشورهای در حال توسعه در مسیر اصلاحات اقتصادی ارائه دهد.
متن کامل گزارش را در سایت دنیای اقتصاد ببنید.

*منبع: مقاله “خصوصی‌سازی و اشتغال: مطالعه‌ای بر صنعت جوت در بنگلادش” نوشته وی بهاسکار و مشتاق خان*
Privatization and Employment: A Study of the Jute Industry in Bangladesh Bу V.BHASKAR AND MUSHTAQ KHAN, AER