وزارت علوم در دولت سیزدهم از همان روزهای آغاز به کار برای تحقق گسترش ارتباط «دانشگاه با صنعت» و «حرکت به سوی دانش بنیان شدن اقتصاد کشور» با تدوین برنامه ها و طرح های متنوع، گام های عملی خود را در این مسیر برداشت تا فرایند توسعه کشور با شتاب بیشتری اجرا شود.
به گزارش خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، ارتباط صنایع با دانشگاه‌ها و پژوهشگاه ها از موضوعات کلیدی است که با توجه به فشار تحریم‌ها اهمیت آن بیش از گذشته احساس می شود؛ چرا که با تحقق این مساله بسیاری از مشکلات صنعت و حتی اشتغال به ویژه در قشر تحصیلکرده مرتفع می‌شود.
در سال‌های اخیر انگیزه دانشگاه‌های مختلف برای توسعه تمرکز از تحقیق و توسعه محض به سمت توسعه علوم کاربردی و ورود به دنیای کسب‌وکار افزایش یافته است. بسیاری از دانشگاه‌های بزرگ کشور از جمله تهران، علم و صنعت، خواجه نصیرالدین طوسی، امیرکبیر، علامه طباطبائی، شهید بهشتی اقدام به توسعه برنامه‌های خود و گرایش به صنعت کرده اند که نتیجه آن، توسعه مراکز رشد فناوری و استارتاپ ها و ارتباط نزدیک با پارک‌های فناوری بوده است.
پیشرفت این برنامه‌ها و از طرف دیگر رفتن صنایع بزرگ به سوی دانش بنیان شدن محصولات و اعطای بورسیه برای تربیت نیروی متخصص مورد نیاز موجب شده است، ارتباط نزدیک‌تری میان دانشگاه‌ها و صنایع مختلف برقرار شود و در کنار آن دانشگاه ها هم به سمت مهارت محور شدن حرکت کنند. بنابراین دانشگاه‌ها می‌توانند در کنار صنایع نقش فعال‌تری در اقتصاد کشورها ایفا کنند.
در بیشتر کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، می‌توان بالندگی علمی در دانشگاه‌ها را حاصل همکاری نزدیک آنها با صنایع و توسعه صنعتی در فضای رقابتی ناشی از ارتباط هدفمند و تقاضامحور صنایع با دانشگاه‌ها دانست. با همکاری دانشگاه و صنعت، پژوهشگران دانشگاهی می‌توانند پس از اینکه دیدگاه‌های خود را ارائه کردند و صنعت آن را پذیرفت، منابع مالی لازم را برای پژوهش کسب کنند. شرکت‌ها نیز می‌توانند مهارت‌های لازم را بیاموزند و از آنها برای ارتقا و پیشرفت علمی و نوآوری محصولات خود بهره برند. از طرف دیگر ارتباط صنعت و دانشگاه در هر کشوری می تواند تأثیری تعیین کننده در رشد اقتصادی آن کشور داشته باشد.
در راستای این تعامل بین صنعت و دانشگاه، وظیفه اصلی دانشگاه ها، آموزش و ارتقای دانش دانشجویان و آماده کردن آنان برای حضور در بازار کار، شناخت و برطرف کردن نیازهای تحقیقاتی بخش صنعت و به روز نگه داشتن آن است. بخش صنعت هم نتایجی را که به کمک تحقیقات از حوزه فناوری به دست می آید، در تولید محصولات خود دخالت می دهد و بازار کار و اشتغالزایی مفید را برای جوانان و افرادی که آموزش های مرتبط را در دانشگاه ها گذرانده اند، فراهم می کند.
با روی کار آمدن دولت سیزدهم، آموزش عالی کشور با برنامه های وزارت علوم جان تازه ای گرفت. محمدعلی زلفی گل در برنامه های خود پنج اولویت اصلی مرجعیت و دیپلماسی علمی کشور، آموزش و پژوهش هدفمند، مهارت محور و تاثیرگذار در پیشرفت کشور، نوآوری فرهنگی و ترویج فرهنگ نوآوری، شاگرد پروری و فناور پروری و تلاش برای خلق ثروت از فرصت های جدید را تعریف کرد.
اگر به اولویت های پنج گانه وزارت علوم توجه کنید، سه اولویت آن درباره آموزش و پژوهش هدفمند، مهارت محور و تاثیرگذار، شاگردپروری و فناورپروری و خلق ثروت است. در واقع حرکت دانشگاه ها به سمت مهارت محور شدن است یعنی هدف گذاری و تلاش دولت پیوند و تقویت ارتباط دو نهاد اصلی دانشگاه و صنعت است.
در این راستا زلفی گل در همایش ملی مهارت افزایی، هدایت شغلی و صلاحیت حرفه‌ای در آموزش عالی کشور از تدوین آیین نامه آموزش های مهارت محور با همکاری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی خبر داد که براساس آن دستگاه های اجرایی و صنایع خصوصی و دولتی خدماتی را در زمینه آموزش های مهارت محور ارائه می دهند.
در این آیین نامه، قرار است روسای دانشگاه ها به ویژه دانشگاه های فنی حرفه ای و علمی کاربردی در زمینه آموزش مهارت محور کمک کنند.
حذف رشته های بدون بازار کار از دفترچه کنکور
بر همین اساس یکی دیگر از برنامه هایی که وزارت علوم در زمینه ارتباط بهتر دانشگاه با صنعت و مهارت محور شدن دانشگاه ها در دوسال دولت سیزدهم به جد پیگیر شد، تدوین سند آمایش بود که براساس آن رشته های بدون بازار کار از دفترچه کنکور حذف شود. بنابراین کمیته آمایش وزارت علوم بررسی ۲ هزار رشته تحصیلی بدون بازار کار را در دستور کار حذف از دفترچه کنکور قرار دهد تا آموزش ها به سمت مهارت برود و دانشجویان بعد از دانش آموختگی به راحتی بتوانند وارد بازار کار شوند.
قاسم عموعابدینی معاون آموزشی وزارت علوم هم از بررسی حدود ۲ هزار رشته تحصیلی در کمیته آمایش رشته ها خبر داد و گفت اگر قطعی شود که برای ۴۰ درصد از این دو هزار رشته تحصیلی شغلی وجود ندارد و استقبالی از آنها نمی‌شود، از دفترچه کنکور حذف می‌شوند.
وی گفت: کمیته آمایش مابقی رشته های تحصیلی را هم مشروط به نیازمحوری از سوی صنعت، جامعه یا دولت کرده است؛ اگر به این رشته ها نیاز باشد و دانشجو هم مطمئن باشد در آینده تا ۹۰ درصد شغل برای آنها وجود دارد، وارد دفترچه کنکور می‌شوند.
براساس اعلام مقامات وزارت علوم، رشته هایی که در زمینه اشتغال مشکلی ندارند با علامت سبز در دفترچه کنکور مشخص است و ظرفیت آنها هم اعلام می‌شود. رشته هایی که صنعت اعلام نیاز کرده باشد و شغل برای آنها وجود داشته باشد ظرف مدت سه ماه برای دانشگاه ها مجوز صادر می شود.
مسوولان آموزش عالی کشور معتقدند در دانشگاه‌ها باید ریل گذاری جدید صورت گیرد و تحصیل رشته های دانشگاهی در راستای اعلام نیاز جامعه و اشتغال برقرار شود؛ چرا که در پنج سال آینده دانشگاه های دنیا در تمامی رشته های نظری و بخشی از رشته های عملی مدرک تحصیلی و شغل تضمینی ارائه می‌کنند و همچنین قابل قبول نیست که دانشجویان بعد از دانش آموختگی، بیکار باشند.
از دیگر برنامه های وزارت علوم به ویژه در دولت سیزدهم برای تقویت ارتباط دانشگاه و صنعت، پیگیری بورسیه شغلی نخبگان و دانشجویان برتر کشور است که براساس آمار این وزارتخانه، سه هزار و ۲۰۰ نفر از نخبگان و دانشجویان برتر در دانشگاه‌ها با همکاری بنگاه‌های فعال داخلی بورسیه شدند و هزار نفر از آنها مربوط به بورس دانشجویان چند دانشگاه با شرکت گروه خودروسازی سایپا است.
همچنین براساس آمار مسئولان آموزش عالی کشور، در حوزه بورس ۱۴ نوع بورس در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری تعریف و نهایی شده است و در سال ۱۴۰۱، ۱۰۱ نفر و امسال چهار هزار و ۵۵۰ نفر بورس صنعت در دفترچه کنکور لحاظ شده است.
در این راستا پایگاه «سبد جامع بورس های دانشجویی» توسط سازمان امور دانشجویان وزارت علوم رونمایی شد. این سامانه شامل بورس های دانش، صنعت، بنگاه های اقتصادی، مشاغل، وطن، کوتاه مدت خارج و داخل کشور، سرآمدان، ابرار، فنی و مهندسی، علوم انسانی، سلامت، علوم پایه، هنر، سال آخر و سایر دستگاه ها است.
هاشم داداش پور رییس سازمان امور دانشجویان در این باره گفت: هدف از راه اندازی سبد جامع بورس، پاسخگویی به نیازها و مسائل اصلی کشور است. بخشی از این بورس ها نیازهای هیات علمی را برطرف می کند و در کنار آن رشته های نوپدید که هنوز کشور به آن رشته ها ورود پیدا نکرده است، تامین می کند. این بورس همچنین نیاز کشور به حوزه هایی که استراتژیک محسوب می شود و سرمایه گذاری قابل توجهی در این حوزه ها نشده مانند حوزه های علوم دریایی را برطرف می کند.
بر همین اساس قرار است در کنکور امسال (۱۴۰۲) هزار نفر از دانشجویانی که در حوزه‌های علوم پایه و علوم انسانی انتخاب رشته کنند و دارای رتبه بالا باشند، بورس شوند.
از دیگر برنامه های وزارت علوم در زمینه ارتباط بهتر دانشگاه و صنعت، راه‌اندازی سامانه ایده‌ها و نیازها (نان) بود. سامانه نظام ایده‌ها و نیازها (نان) زمینه‌ای برای ارتباط نیازهای مختلف با تحقیقات و مراکز تحقیقاتی کشور است. متخصصان می‌توانند نیازهای خود را در حوزه‌ها و سطوح مختلف اجتماعی و صنعتی در این سامانه ثبت کنند. همچنین مشوق‌های علمی برای مراکز دانشگاهی فعال در سامانه در نظر گرفته شده است. این سامانه از سه مرحله ارائه ایده و نیاز، محصول و اشتغال دانش‌بنیان تشکیل شده است.
در این سامانه که سال گذشته توسط وزارت علوم راه اندازی شد، بیش از ۱۰ هزار نیاز و ۳ هزار ایده (۳۰ درصد نیازها از استان‌های سراسر کشور) در قالب طرح «تانا» جمع‌آوری شد و مواردی همچون دانشجویان بدون کنکور، پایه‌های تشویقی، گرنت‌ها و سایر حمایت‌های وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بر این سامانه متمرکز شد.
در ادامه دانشگاه های کشور با توجه به رویکرد دولت سیزدهم بر مهارت محور شدن دانشگاه ها و همچنین تاکید رهبر معظم انقلاب بر سند آمایش و پیاده کردن طرح سند آمایش از سوی وزارت علوم برای تحقق شعار مهارت محوری و پرورش نیروی تحصیل کرده و متخصص به فراخور ظرفیت و امکانات خود برای این منظور به میدان آمدند و علاوه بر واحدهای درسی نظری واحدهای مهارت محور و کارورزی را در برنامه های درسی خود گنجاندند که قرار است از سال تحصیلی جدید به صورت جدی تر این کار را انجام دهند.
یکی از دانشگاه هایی که برای مهارت ورزی برنامه های خود را اعلام کرده است، دانشگاه تهران است. سید محمد مقیمی رییس این دانشگاه اظهار داشت از نیم سال اول سال تحصیلی ۱۴۰۳ – ۱۴۰۲، بین سه تا ۱۵ واحد درسی مهارتی برای دانشجویان مقطع کارشناسی دانشگاه تهران اختصاص پیدا می‌کند.
وی گفت: در گام اول، سه واحد درس یادگیری تجربی به صورت عمومی برای همه رشته‌ها طراحی شده است که نمره آن در معدل منظور می‌شود و گذراندن این درس برای دانش آموختگی ضروری است. درس یادگیری تجربی که با حضور دو استاد، یک استاد که متولی درس است و دیگری استاد کارآفرین (استاد مدعو از صنعت) برگزار می‌شود. این کار می‌تواند بخشی از کوتاهی‌ها در زمینه امیدآفرینی نسبت به آینده شغلی را برای دانشجویان جبران کند.
همچنین در این راستا، دانشگاه تهران و شرکت سنگ آهن مرکزی ایران تفاهم‌نامه همکاری با هدف اعطای بورسیه تحصیلی در مقاطع مختلف به دانشجویان مستعد و علاقمند، حمایت از دوره‌های کارورزی دانشجویان این دانشگاه، ایجاد رشته‌های کاربردی و نوین مورد نیاز شرکت سنگ آهن مرکزی ایران و اجرای پروژه‌های پژوهشی در قالب پذیرش محقق پسادکتری منعقد کردند و همچنین براساس این تفاهم نامه قرار شد پردیس علم و فناوری دانشگاه تهران در بافق راه اندازی شود.
از دیگر دانشگاه هایی که به دنبال بورسیه کردن دانشجویان برتر خود به ویژه در سال تحصیلی جدید در راستای پیوند بهتر دانشگاه و صنعت است، دانشگاه شهید بهشتی است. سید محمود رضا آقامیری رییس این دانشگاه با حضور در گروه خودروسازی سایپا و بازدید از این گروه خودروسازی تفاهم نامه همکاری برای تولید خودروهای برقی و ساخت قالب ها را امضا کرد.
به گفته وی بورس دانشجویان دانشگاه ها، توسعه همکاری های مشترک و برگزاری جلسات تخصصی انگیزه ای برای حضور پررنگ در گروه خودروسازی سایپا شد.
یکی دیگر از دانشگاه های بزرگ و صنعتی کشور، دانشگاه علم و صنعت ایران است که در راستای تحقق تامین نیروی متخصص کشور در راستای رویکرد ارتباط دانشگاه با صنعت و جامعه اعلام کرد از طریق آزمون سراسری ۱۴۰۲ دانشجوی بورسیه صنعتی در رشته های مختلف مهندسی مکانیک، مهندسی برق، مهندسی مواد و متالوژی، مهندسی شیمی، مهندسی صنایع و مهندسی کامپیوتر دانشجو می پذیرد.
بر همین اساس این دانشگاه اعلام کرد: پیرو تفاهم نامه امضا شده با شرکت خودروسازی سایپا بیش از ۱۰۰ نفر را از ابتدای شروع سال تحصیلی جدید بورسیه این شرکت می شوند و از حقوق و مزایای آن حین تحصیل بهره مند می شوند. در واقع از ابتدای سال تحصیلی به استخدام موقت شرکت سایپا درمی‌آیند و در صورتی که دوره تحصیلی خود را با موفقیت طی کرده و دارای شرایط استخدام قطعی باشند، در این شرکت خودروسازی استخدام می شوند.
در راستای ارتباط دانشگاه با صنعت، دانشگاه‌های صنعتی شریف، امیرکبیر، خواجه نصیرالدین طوسی و تهران نیز در قالب تفاهم‌نامه با سایپا همکاری دارند.
گروه سایپا با همراهی دانشگاه های سراسر کشور و هماهنگی که صورت گرفته قرار است از امسال هزار نفر از متقاضیان رشته های مکانیک، برق و الکترونیک، متالوژی، صنایع، کامپیوتر و شیمی را که مرتبط با صنعت هستند، بورسیه کند و سال آینده نیز در رشته های حسابداری، مالی و مدیریت پذیرش داشته باشد. همچنین قرار شده است این شرکت خودروساز کشور برای جذب نیروی کارشناس از طریق دانشگاه اقدام کند و رشته های مورد نیاز خود را از طریق دفترچه انتخاب رشته اعلام کند.
با توجه به برنامه های تعریف شده وزارت علوم در پنج اولویت و همچنین راه اندازی سامانه ایده ها و نیازها (نان) برای ارتباط دانشگاه با صنعت، اهدای بورس های مختلف به ویژه در صنعت و امضای تفاهم نامه های دانشگاه های کشور به ویژه دانشگاه های صنعتی با صنایع بزرگ کشور برای تضمین شغلی دانش آموختگان دانشگاه ها نشان می دهد ظرفیت‌های پژوهشی و فناوری زیادی در دانشگاه ها وجود دارد که اگر صنایع از این ظرفیت استفاده کنند علاوه بر اشتغال و تولید، پیشرفت کشور چند برابر می‌شود و به راحتی می توان از تحریم ها فرصت های بزرگی برای توسعه کشور ایجاد و از مهاجرت نخبگان و دانش آموختگان کشور جلوگیری کرد.
بنابراین اگر می خواهیم با شتاب بیشتری به سمت پیشرفت و توسعه کشور حرکت کنیم، لازم است ارتباط محکم تری بین دو نهاد اصلی دانشگاه و صنعت شکل گیرد که البته این مهم با توجه به اهمیت دادن دولت سیزدهم به ویژه وزات علوم برای تحول در آموزش عالی روند سریع تری پیدا کرده است.
