آیا مایلید محصول و خدماتی قابل لمس تولید کرده و در اختیار بازار هدف قرار دهید؟ یا شاید از ماجراجویی‌های عرصه تولید دل خوشی ندارید و دوست دارید در حوزه خرید و فروش فعالیت کنید. همچنین ممکن است صرفا” ارائه خدماتی چون خدمات آموزشی، ورزشی، هنری و … برایتان کافی باشد و نیاز شغلی شما را اغنا نماید. اما چنانچه نمی‌توانید خود را تنها به یکی از این سه حالت محدود کنید و یا توانایی فعالیت در بیش از یکی از این حوزه‌ها را دارید، پس از هواداران بیزینسهای مختلط می‌باشید.
علاوه بر موارد فوق، آیتم‌های دیگری نیز وجود دارند که در انتخاب کسب‌وکار خود باید در نظر داشته باشید. به طور مثال، تمایل شما به تأسیس یک بیزینس خانوادگی یا تک نفره و یا تشکیل یک تعاونی هرکدام به نوعی شما را با چالش‌های مخصوص به خود روبرو خواهند ساخت. یا حتی میزان مسئولیتی که فکر می‌کنید قادر به تحمل آن خواهید بود نیز نقش بسزایی در ماهیت کسب و کارتان خواهد داشت. در هر صورت، می‌توان به جرأت ادعا کرد که تنها در گرو برخورداری از دانشی نسبی در مورد انواع کسب و کار و ویژگی‌های منحصربفرد هرکدام است که قادر خواهید بود با چشم باز و رویکردی آگاهانه به حوزه شغلی مورد علاقه خود ورود نمایید.
همانطور که واقفید، نهادهای تجاری سازمان‌هایی هستند که با استفاده از منابع و ورودی‌های اقتصادی، دست به تولید محصولات و خدماتی می‌زنند که در ازای پول یا دیگر کالاها و خدمات در اختیار مشتریان قرار می‌دهند. البته این سازمانها همگی یک خط مشی را دنبال نکرده و از جهات مختلف، مثلا نوع مالکیت و نوع خروجی با هم اختلاف دارند. به همین دلیل است که از دسته‌بندی‌های گوناگونی برای انواع کسب و کارها استفاده می‌شود. این مقاله قصد دارد که شما را با انواع کسب و کارها آشنا کرده و پس از آن یک دسته‌بندی جامع از سازمانهای تجاری را در اختیار شما قرار دهد. پس اگر هنوز کسب و کارتان را راه‌اندازی نکرده و یا شغل دلخواه خود را پیدا نکرده‌اید، تا پایان این مقاله دست از مطالعه نکشید.
انواع کسب و کار بر مبنای طبقه بندی جامع
بر اساس یک طبقه بندی جامع و کامل، می‌توان انواع کسب و کار را به ۶ گروه ذیل دسته‌بندی نمود:
۱- کسب و کار خدماتی
۲- کسب و کار بازرگانی
۳- کسب و کار تولیدی
۴- کسب و کار مختلط
۵- کسب و کار اینترنتی
۶- کسب و کار خانگی
تعاریف
کسب و کارهای خدماتی
این نوع کسب و کارها محصولات خود را به صورت خدمات، و نه کالاهای محسوس و قابل لمس ارائه می‌کنند. این محصولات یا خدمات می‌توانند شامل انواع مهارت‌ها، آموزش‌ها، تبلیغات، استراتژی‌ها، توصیه‌ها و غیره باشند. از جمله کسب و کارهای خدماتی رایج در جوامع گوناگون، از جمله جامعه ایرانی می‌توان به آرایشگاه‌ها، تعمیرگاه‌ها، مدارس، بانک‌ها و موسسات مالی، شرکت‌های حسابداری، و شرکت‌های حقوقی اشاره کرد. تصور کنید اتومبیل شما در مسیر منزل به محل کار دچار مشکل شده است. پس از اینکه کاپوت ماشین را بالا زدید و با ناامیدی دستی به چانه‌تان کشیدید، اولین گزینه‌ای که به ذهنتان خطور می‌کند چیست؟ قطعا” تماس با یک تعمیرکار آشنا و یا رساندن اتومبیل به نزدیک‌ترین تعمیرگاه عاقلانه‌ترین راه‌حل ممکن است. تعمیرکار با مشاهده و عیب‌یابی اتومبیل شما به تعمیر آن می‌پردازد. در واقع، تعمیر اتومبیل توسط این شخصی نوعی خدمات رسانی محسوب می‌شود که هرچند کالایی نیست، مشکل شما را مرتفع خواهد ساخت. به عبارتی، این تعمیرکار، در ازای دریافت هزینه تعمیر، خدمات خود را که شامل تعمیر و تحویل اتومبیل به شماست به مشتری –شما- به فروش خواهد رساند.
کسب و کار بازرگانی
در این نوع بیزینس، صاحبین مشاغل محصولات را به قیمت عمده خریداری نموده و به قیمت خرده‌فروشی به فروش می‌رسانند. به این نوع بیزینس گاها“بیزینس “خرید و فروش” نیز گفته می‌شود. مبنای کار این سازمانها و شرکت‌ها بر پایه سودی است که از هزینه کم و درآمد بالا به دست می‌آورند. به علاوه، این نوع کسب و کارها محصولات را بدون هیچ کم و کاستی به فروش می‌رسانند. از جمله این بیزینس‌ها می‌توان به سوپرمارکت‌ها، شرکت‌های توزیعی، و دیگر خرده‌فروشی‌ها اشاره داشت. اگر دقت کرده باشید، در دهه نود، با رشد قارچ‌گونه انواع هایپرمارکت‌های زنجیره‌ای در سراسر ایران روبرو بوده‌ایم. هایپرمارکت‌هایی که پیشتر عمدتا” در کلان شهرها قابل دسترسی بودند؛ در سال‌های اخیر حتی در شهرستان‌های کوچک و بخش‌ها نیز به افتتاح شعبه همت گماشته‌اند و گویی در این زمینه با یکدیگر مسابقه گذاشته‌اند. مسئله مهم دیگری که در مورد این هایپرمارکت‌ها قابل تأمل است، تخفیف‌های دائمی آن‌هاست. به طوری که حتی یکی از این بیزینس‌ها، یعنی شرکت افق کوروش از زیر عنوان فروشگاههای همواره تخفیف برای معرفی برند خود استفاده کرده و به حق، با موفقیت روبرو بوده است. این کسب و کارها، همگی در وهله اول، محصولات خود را از تولیدکنندگان عمده و با قیمت پایین (عمده) خریداری کرده و به قیمت خرده‌فروشی در فروشگاههای خود عرضه می‌کنند. تصور کنید که قیمت عمده کالاهای موجود در قفسه‌های هر یک از شعبات کوروش، شهروند و … چه مقدار بوده است که صاحبین این شرکت‌ها، حتی با وجود این میزان تخفیف همچنان سرپا ایستاده و از افتتاح شعبات جدید عقب نشینی نمی‌کنند.
کسب و کار تولیدی
همانطور که از نام آن پیداست، وجه تمایز این بیزینس با دیگر بیزینس‌ها در تولیدگری آن می‌باشد. در کسب و کارهای تولیدی، محصولات اولیه به قصد مصرف در جریان تولید محصولی جدید خریداری خواهند‌شد. بنابراین، برخلاف بازرگانی‌ها، بیزینسهای تولیدی محصولات اولیه را دستخوش تغییر و تحول نموده و به محصولی جدید و بازاری تبدیل کرده و به فروش خواهند رساند. آیا لازم است که برای این نوع کسب و کار مثالی موردی ذکر کنیم؟ واضح و مبرهن است که تمامی برندهایی که محصول خاص خود را وارد چرخه تولید کالا می‌کنند، بیزینسهای تولیدی محسوب می‌شوند. به طور مثال، شرکت خودروسازی سایپا را در نظر بگیرید. این شرکت با تهیه و خریداری محصولات اولیه اعم از فلزات، رنگ‌ها، پلاستیک‌ها و قطعات موتور و سرنشین خودرو فرایند تولید خودرو را در کارخانه به انجام می‌رساند. همچنین، می‌توانید کارخانجات سنگ و مصالح ساختمانی یزد و میبد را در نظر بگیرید. این کارخانجات، به دلیل دسترسی فراوان به محصولات سنگی در این اقلیم خاص، از فراوانی قابل توجهی در استان یزد برخوردار می‌باشند. همچون کارخانجات خودروسازی که قطعات را کنار هم مونتاژ کرده و کلیتی قابل فروش و مصرف تولید می‌کنند، کارخانجات سنگ و مصالح میبد نیز از خاک بی‌جان و سنگ‌های بی‌شکل، زیباترین مصالج درونی و بیرونی ساختمان را تولید کرده و به بازار عرضه می‌دارند.
کسب و کار مختلط
این کسب و کارها را می‌توان در دو یا چند گروه از سه مورد فوق دسته‌بندی نمود. رستورانها از جمله معروفترین بیزینسهای مختلط هستند. به طور مثال، شعبات مختلف اکبرجوجه را در سراسر ایران در نظر بگیرید. این رستورانها به طرق مختلف، به مشتریان خود خدمات رسانی می‌کنند. هر اکبرجوجه‌ای که سر میز مشتریان سرو می‌شود در واقع یک محصول تولیدی این برند محسوب می‌شود (تولیدی). همچنین، شما به عنوان یک مشتری این رستوران، در کنار غذا، آب، دستمال کاغذی، و … را نیز مورد مصرف قرار می‌دهید. بنابراین، این رستوران به طور مثال آب معدنی را که با قیمت عمده ۵۰۰ تومان تهیه کرده است، به قیمت ۱۰۰۰ تومان به شما خواهد فروخت (بازرگانی). به علاوه، دریافت و ثبت سفارش شما توسط گارسون‌ها نیز نوعی خدمات غیرملموس محسوب می‌شوند (خدماتی). اگر به اطراف خود نگاه کنید، با کسب و کارهای مختلط بسیار زیادی روبرو می‌شوید که به خوبی انواع شیوه‌های بیزینسی را در ارائه خدمات به مشتریان و نتیجتا سوددهی خود به کار بسته‌اند.
کسب و کار اینترنتی
یکی دیگر از گونه‌های کسب درآمد، فعالیت در بستر اینترنت است که با توجه به رشد صعودی تکنولوژی و وابستگی و تمایل افراد به استفاده از اینترنت، پای خود را به دنیای تجارت باز کرده است. فعالیت در فضای اینترنت به دلایل مختلفی برای بیشتر افراد وسوسه‌انگیز است. در این مدل کسب و کار، شما نیاز به یک سیستم کامپیوتری، اینترنت با سرعت مناسب و یک میز کار دارید. ضمن اینکه برای راه‌اندازی یک کسب و کار اینترنتی نیاز به مکان و زمان مشخصی نیست و در هر ساعت شبانه‌روز و هر جایی که هستید به راحتی می‌توانید تجارت خود را کنترل کنید. علاوه بر آن، نگرانی هم از بابت پرداخت هزینه‌های جاری مانند اجاره و قبض آب و برق ندارید. اما سوال اینجاست که چه نوع کسب و کارهایی را می‌توان در اینترنت انجام داد؟ تقریبا هر کاری که فکرش را بکنید می‌توانید در این فضا انجام دهید. فقط باید دانش خود را در زمینه‌ی اینترنت، بهینه‌سازی سایت و سئو کمی بالا ببرید. به طور کلی، تولید محتوا، فروشگاه آنلاین محصولات متنوع و ارائه خدمات مختلف، سه گونه مهم فعالیت‌هایی هستند که در فضای تجاری اینترنت شکل گرفته‌اند. کار کردن اینترنتی هم معمولا به دو صورت است. یا شما برای خود کسب و کار مستقلی راه می‌اندازید یا برای شرکتی به صورت دورکاری، کار می‌کنید. سود حاصل هر کدام از این فعالیت‌ها با یکدگیر متفاوت است و البته سقف درآمد مشخصی هم برای تجارت اینترنتی وجود ندارد. مثلا درآمد کسی که با سرمایه زیاد وارد بورس می‌شود و با علم و آگاهی به خرید و فروش سهام می‌پردازد، با کسی که به صورت دورکاری برای سایت‌های مختلف تولید محتوا می‌کند قابل مقایسه نیست. نکته دیگر در مورد کسب و کارهای اینترنتی این است که فقط منحصر به فضای وب نیست و اگر با شبکه‌های مجازی و دانش استفاده از آنها در رابطه با فروش محصولات آشنا باشید نیز می‌توانید حتی بدون پرداخت هزینه‌های رایج سایت، از طریق صفحه‌های اینستاگرام یا کانالهای تلگرامی اقدام به خرید و فروش کالا یا ارائه‌ی خدمات کنید. از شرکت‌های بزرگی که در ایران فعالیت‌های تجاری اینترنتی موفقی دارند می‌توان به دیجی کالا، اسنپ، علی بابا و دیوار اشاره کرد.
کسب و کار خانگی
این نوع کسب و کار، در واقع زیر مجموعه کسب و کار اینترنتی است و بسیاری از افراد که فرصت بیشتری در منزل دارند، می‌توانند از طریق اینترنت به فروش محصولات خود یا ارائه‌ی خدماتی که در توانشان است به صورت اینترنتی اقدام کنند. کسب و کار خانگی به صورت سنتی هم وجود داشته است که می‌توانیم به تولید و فروش مربا و ترشی توسط زنان خانه‌دار اشاره کنیم. اما با ورود اینترنت، شکل سنتی این مشاغل در مورد روش عرضه‌ی محصولات تغییر کرد و فروش‌ها به صورت آنلاین شد. کارهای بیشماری را می‌توان جزو فهرست مشاغل خانگی آورد. از ساخت و فروش انواع صنایع دستی و تولید محتوا و ترجمه متون گرفته تا فروش پوشاک و کیف و کفش و حتی غذای خانگی. از مزیت‌های کسب و کار خانگی هم لازم نبودن سرمایه زیاد و امکان کنترل زمان و مکان است. بسیاری از صفحه‌های فروش محصولات اینستاگرامی و کانالهای تلگرامی توسط افرادی اداره می‌شود که از خانه مبادرت به فروش محصولاتشان می‌کنند.
حال که با انواع کسب و کار آشنا شدید، بهتر است انواع سازمانهای تجاری را نیز بشناسید. لازم به ذکر است که این دسته‌بندی عمدتا بر مبنای نوع مالکیت کسب و کارهای مختلف انجام شده‌است.
انواع کسب و کار بر مبنای نوع مالکیت
بر اساس این دسته بندی، ۵ نوع کسب و کار وجود دارد:
۱- کسب و کار تک مالکیتی
۲- شراکت
۳- شرکت سهامی
۴- شرکت با مسئولیت‌های محدود (LLC)
۵- شرکت تعاونی
کسب و کار تک مالکیتی
از این نامگذاری می‌توان فورا به این نتیجه رسید که مالکیت این نوع بیزینس‌ها تنها بر عهده یک نفر می‌باشد. در مقایسه با دیگر انواع مالکیت، پایه‌گزاری این نوع کسب و کارها آسانتر و ارزانتر خواهد بود. صاحبین این مشاغل، با معضل مسئولیت نامحدود روبرو هستند؛ این بدین معناست که اعتباربخشان این بیزینس‌ها درصورت عدم موفقیت مالک در بازپرداخت، این اختیار را دارند که او را مورد پیگرد قانونی قرار داده و طلب خود را وصول نمایند. اگر به مشاغل کوچک علاقمند هستید، این نوع کسب و کارهای تک مالکیتی برای شما مناسب هستند. بر اساس ماده ۴۱۸ قانون تجارت، در صورتی که فردی شخصا تجارتی را آغاز نماید و پس از مدتی ورشکسته شود و از پرداخت بدهی‌های خود عاجز باشد، با دریافت حکم ورشکستگی، از ادامه معاملات تجاری منع خواهد شد. همچنین او دیگر حق دخل و تصرف در اموال و حقوق مالی خود را نیز نخواهد داشت. اما در صورتی که فرد در قالب شرکت مشغول به فعالیت تجاری بوده و پس از مدتی ورشکسته شود؛ هرچند برای وی حکم ورشکستگی صادر خواهد شد، اما وی که تنها موسس و تنها شریک این شرکت بوده هیچ ممنوعیتی در خصوص دخل و تصرف در اموال خود نخواهد داشت. در واقع او میتواند با باقی اموال خود به تجارت دیگری ورود کرده و طلبکاران شرکت مزبور نیز حق ندارند ضرر خود را از وی مطالبه نمایند.
شراکت
زمانی که دو یا چند نفر با همکاری با یکدیگر یک کسب و کار را راه‌اندازی می‌کنند، در واقع بیزینسی شراکتی را افتتاح کرده‌اند. این مالکین که در وهله اول، منابع و سرمایه‌های لازم را به بیزینس خود تزریق کرده‌اند، سود نهایی را بین خود تقسیم خواهند نمود. اگر به تنهایی از پس افتتاح و توسعه بیزینس خود برنمی‌آیید، خوب است به یکی از دو طریق ذیل یک کسب و کار شراکتی را راه‌اندازی نمایید:
شراکت کلی: در این نوع شراکت همه شرکا به طور مساوی، از مسئولیت نامحدود برخوردار می‌باشند.
شراکت محدود: در شراکت محدود اعتباربخشان نمی‌توانند شرکای کم سهم را در خصوص عودت سرمایه خود مورد پیگرد قرار دهند.
بنابراین، شراکت نه تنها با مسئولیت‌ها، بلکه میزان سود نهایی و همچنین ریسک‌های احتمالی نیز در ارتباط می‌باشد.
شرکت سهامی
شرکت‌های سهامی، سازمان‌هایی هستند که هویت قانونی مستقلی از مالکین خود دارند. مالکین شرکت‌های سهامی بورس، می‌توانند مالکیت خود را با میزان سهام بورسی که دارند نشان دهند. مالکین این شرکت‌ها (سهامداران) از مسئولیت محدودی برخوردار بوده و بالطبع، نقش محدودی در فرایند عملیاتی شرکت خواهند داشت. وظیفه کنترل فعالیت‌های شرکت سهامی بر عهده هیئت مدیره‌ای است که از میان سهامداران برگزیده می‌شوند. شرکت‌های سهامی به دو دسته سهامی عام و خاص قابل تقسیم می‌باشند. شرکت‌های سهامی عام بودجه اولیه خود را از طریق فروش سهام خود به مردم تأمین مینمایند. به طور کلی به شرکت‌هایی که سهام آنها عمدتا در دست عموم مردم باشند شرکت‌های سهامی عام می‌گویند. چند نمونه از شرکت‌های سهامی عام ایران عبارتند از: شرکت پارس الکتریک، موسسه کشت و صنعت چین چین، صنایع لاستیکی سهند، شرکت کیمیدارو، بانک انصار، بیمه پارسیان، و بانک حکمت ایرانیان. در مقابل شرکت‌های سهامی خاص، شرکت‌هایی هستند که بودجه تأسیس خود را تنها توسط موسسین تأمین می‌کنند. سهام این شرکت‌ها در دست عموم مردم نبوده و متعلق به موسسین و سهامداران خاص آن می‌باشد.
شرکت با مسئولیت‌های محدود (LLC)
این شرکت‌ها رایج‌ترین شرکت‌های بازرگانی در ایران بوده و مالکیت آن معمولا بین اعضای خانواده، دوستان و آشنایان تقسیم می‌گردد. بر اساس ماده ۹۴ قانون تجارت کشور، این شرکت‌ها با مالکیت چند نفر و به هدفی تجاری تشکیل شده‌اند و هر یک از مالکیت، تنها به اندازه سرمایه اولیه خود وظیفه دارند تعهدات و قروض را پیگیری و پرداخت نمایند. همچنین، این مشاغل از ترکیبی از مشخصه‌های اصلی شرکت‌های سهامی و بیزینسهای شراکتی برخوردار هستند. با این حال، از آنجا که LLC از سیستم مالکین سهامدار برخوردار نیستند، نمی‌توان آنها را در گروه شرکت‌های سهامی دسته‌بندی نمود. با این حال، مالکین این شرکت‌ها، درست مانند مالکین شرکت‌های سهامی، از مسئولیت محدودی برخوردار هستند. لازم به ذکر است که در خصوص امور مالیاتی، این نوع مشاغل در یکی از سه گروه تک مالکیتی، شراکت و سهامی دسته‌بندی می‌شوند.
شرکت تعاونی
یکی دیگر انواع کسب و کارهای تجاری می توان به شرکت های تعاونی اشاره کرد که هدف آن با سایر شرکت هایی که تاکنون درباره ی آن ها صحبت شد فرق می نماید زیرا هدف شرکت های سهامی عام و خاص و نسبی و غیره فعالیت به منظور سود و بهره دهی بیشتر است در صورتی که هدف اصلی شرکت های تعاونی کمک به بهبود وضع اقتصادی و رفاه شرکاء و تامین حوائج و نیازمندی های مخصوص آن ها است.
شرکت تعاونی شرکتی است که بین اشخاص حقیقی،برای فعالیت در امور مربوط به تولید و توزیع،در جهت اهداف مصرح در قانون بخش تعاونی ،تشکیل می شود.هدف اصلی این شرکت ها کمک به بهبود وضع اقتصادی و رفاه شرکاء و تامین حوائج و نیازمندی های مخصوص آن ها است و معمولاَ در مواقعی بیشتر تشکیل می شود که وضع اقتصادی آشفته و نامساعد باشد و بعلت تورم و گرانی قدرت خرید مردم کم است و لذا برای ارائه خدمات و تولید و امکانات رفاهی،اقشار کم درآمد را تحت پوشش خود قرار می دهد.
سود نهایی این نوع مشاغل در گروه تعاون و همکاری گروهی از مالکین است که در صدد دستیابی به سودی مشترک می‌باشند. افراد تشکیل دهنده این گروه از مالکین را اعضا می‌خوانند.
