مقدمه
اخبارکار – صنعت حمل‌ونقل شهری با ظهور فناوری‌های دیجیتال دچار تحول اساسی شده است. شرکت‌های تاکسیرانی اینترنتی با ارائه خدمات سریع و مقرون‌به‌صرفه، جایگزین سیستم‌های سنتی شده‌اند. با این حال، مدل کاری این پلتفرم‌ها مبتنی بر خوداشتغالی و قراردادهای موقت است که در آن رانندگان از حداقل حمایت‌های اجتماعی برخوردارند. این مسئله باعث شده تا بسیاری از رانندگان با عدم امنیت مالی، فشار روانی، و نبود پوشش بیمه‌ای مواجه شوند. در این مقاله، ضرورت حمایت‌های اجتماعی برای این نیروی کار و پیامدهای منفی نبود چنین حمایت‌هایی بررسی می‌شود.
ضرورت حمایت‌های اجتماعی برای رانندگان تاکسیرانی اینترنتی
۱. امنیت شغلی و درآمد پایدار
– رانندگان این پلتفرم‌ها فاقد قراردادهای رسمی هستند و درآمد آنان کاملاً وابسته به تقاضای بازار است.
– نوسان قیمت‌ها و سیاست‌های پلتفرم‌ها (مانند کاهش نرخ سفرها) می‌تواند درآمد رانندگان را به‌شدت کاهش دهد.
– راهکار: تعیین حداقل دستمزد ساعتی و تضمین درآمد پایه برای رانندگان.
۲. پوشش بیمه‌ای و سلامت شغلی
– بسیاری از رانندگان تحت پوشش بیمه درمانی، بازنشستگی، یا بیمه بیکاری قرار ندارند.
– رانندگی طولانی‌مدت با خطرات جسمی (مانند کمردرد، استرس، و تصادفات) همراه است.
– راهکار: الزام شرکت‌ها به پرداخت سهم بیمه رانندگان یا ایجاد صندوق‌های حمایتی مشترک.
۳. حمایت در برابر تبعیض و سوءاستفاده
– رانندگان ممکن است با لغو سفرهای مکرر، امتیازدهی ناعادلانه، یا کاهش دسترسی به سفرهای پردرآمد مواجه شوند.
– نبود سازوکارهای شفاف برای رسیدگی به اختلافات بین رانندگان و پلتفرم‌ها.
– راهکار: ایجاد نهادهای نظارتی مستقل برای بررسی شکایات و تضمین رفتار منصفانه.
۴. آموزش و ارتقای مهارت‌ها
– بسیاری از رانندگان فاقد آموزش‌های تخصصی در زمینه امنیت رانندگی، خدمات مشتری‌مداری، و فناوری‌های نوین هستند.
– راهکار: ارائه دوره‌های آموزشی رایگان توسط پلتفرم‌ها یا نهادهای دولتی.
آثار منفی عدم حمایت اجتماعی از رانندگان
۱. افزایش ناپایداری شغلی و فشار اقتصادی
– نبود درآمد ثابت باعث می‌شود رانندگان نتوانند برنامه‌ریزی مالی بلندمدت داشته باشند.
– در مواقع بحرانی (مانند همه‌گیری کرونا)، بسیاری از رانندگان با از دست دادن درآمد مواجه شدند.
۲. کاهش سطح رفاه و سلامت روان
– ساعت‌های کاری طولانی و استرس ناشی از ناپایداری شغلی منجر به فرسودگی شغلی (Burnout) و مشکلات روانی می‌شود.
– مطالعه‌ای در ایران نشان داد که ۴۰% رانندگان اسنپ و تپسی از اضطراب و افسردگی رنج می‌برند.
۳. تشدید نابرابری‌های اقتصادی
– پلتفرم‌ها سود اصلی را به‌دست می‌آورند، درحالی‌که رانندگان با هزینه‌های بالای سوخت و استهلاک خودرو مواجه هستند.
– نبود حمایت‌های قانونی باعث شده تا رانندگان در موقعیت ضعیف‌تری نسبت به شرکت‌ها قرار بگیرند.
۴. کاهش کیفیت خدمات و افزایش ریسک ایمنی
– رانندگانی که تحت فشار مالی هستند ممکن است برای افزایش درآمد، سرعت غیرمجاز داشته یا از خودروهای نامناسب استفاده کنند.
– نبود نظارت کافی بر سلامت خودروها و شرایط کاری رانندگان، ایمنی مسافران را نیز تهدید می‌کند.
نتیجه‌گیری و پیشنهادات
شرکت‌های تاکسیرانی اینترنتی با ایجاد اشتغال انعطاف‌پذیر، تحول مثبتی در صنعت حمل‌ونقل ایجاد کرده‌اند، اما ناکارآمدی نظام حمایتی باعث شده تا رانندگان با چالش‌های جدی روبه‌رو شوند. برای کاهش این مشکلات، راهکارهای زیر پیشنهاد می‌شود:
۱. تدوین قوانین کار برای اقتصاد گیگ:
– تعریف وضعیت شغلی رانندگان به‌عنوان “کارگران پلتفرمی” و اعمال حداقل حقوق و مزایا.
۲. تأمین بیمه و حمایت‌های درمانی:
– ایجاد صندوق مشترک بیمه رانندگان با مشارکت دولت و شرکت‌های تاکسیرانی.
۳. شفاف‌سازی الگوریتم‌ها و رفتار منصفانه:
– جلوگیری از تبعیض در سیستم امتیازدهی و توزیع سفرها.
۴. آموزش و توانمندسازی رانندگان:
برگزاری دوره‌های رایگان برای بهبود مهارت‌های شغلی و ایمنی.
هشدار !
در صورت عدم اقدام به‌موقع، ناپایداری شغلی در این بخش می‌تواند به بحران اجتماعی-اقتصادی گسترده‌تری منجر شود. بنابراین، همکاری بین دولت، پلتفرم‌ها، و اتحادیه‌های کارگری برای تضمین حقوق رانندگان ضروری است.
منابع
*Katz, L. F., & Krueger, A. B. (2019). “The Rise and Nature of Alternative Work Arrangements in the United States.” *NBER Working Paper*.
– مطالعات میدانی مرکز آمار ایران (۱۴۰۲) در مورد وضعیت اشتغال رانندگان اسنپ و تپسی.
– International Labour Organization (ILO, 2021). “World Employment and Social Outlook: The role of digital labour platforms.”
