در گذشته فقط دادگاه‌ها بودند که به امور مجرمین رسیدگی می‌کردند اما با گسترش جوامع، نیاز به مرجعی احساس شد که قبل از رسیدن مجرم به دادگاه مقداری از وظایف تحقیق و بررسی را انجام داده، افرادی را که مجرم واقعی نیستند و به نحوی با ماجرا درگیر شده را تشخیص داده، بعضی دعواها را توافقی حل و فصل کند و بالاخره فقط مجرم واقعی در پیشگاه دادگاه و قاضی رسیدگی‌کننده حاضر شود.
پس مرجعی به نام «دادسرا» تشکیل شد و رسیدگی به این امور را بر عهده گرفت.
دادسراها به قسمت‌های مختلفی که به آنها «دادیاری» گفته می‌شود تشکیل می‌شوند. هر دادیاری زیر نظر یک دادیار اداره می‌شود و دادیارها زیر نظر دادستان انجام وظیفه می‌کنند و با افراد مختلف از جمله قضات، دادیارهای دیگر، مأموران پلیس، شاکیان و متهمان، در ارتباط هستند.
دادیارها به چند گروه تقسیم می‌شوند:
– دادیار تحقیق
– دادیار اظهار نظر
– دادیار اجرای احکام
– دادیار ناظر زندان
– دادیار نماینده دادستان در دادگاه
دادیار کیست؟
دادیار کسی است که از طرف دادستان مأمور می‌شود تا به تحقیقات مقدماتی، بررسی و کشف جرم، اجرای احکام مطابق مقررات، صدور قرار تعقیب و اقامه دعوا از جنبه حق الناس و حق الله بپردازد.
هر جرم از دو جنبه حق الناس و حق الله مورد بررسی قرار می‌گیرد. این تحقیق و بررسی به عهده دادیار است که در صورت بخشیده شدن حق الناس، به جرم از نظر حق الله توجه کند و مدارک لازم برای صدور حکم را به قاضی پرونده ارائه دهد.
او می‌تواند بسیاری از مسائل را قبل از رسیدن به دادگاه به صورت توافقی حل کند و هنگام حضور در دادگاه برای دفاع از کیفرخواست، به نام دادستان بیان عقیده کند .
اگر در پرونده‌ای بین دادیار و دادستان اختلاف نظر پیش آید، نظر دادستان است که اجرا می‌شود.
مهارت‌های مورد نیاز شغل دادیاری
دادیارها باید از نظر شخصیتی، به گونه‌ای پرورش یافته و تعلیم دیده باشند که فردی نفوذناپذیر، انعطاف‌ناپذیر، مدیر و مدبّر، با حوصله و دارای قدرت تشخیص درست از نادرست باشند. در شخصیت‌شناسی بسیار قوی و قدرت تجزیه و تحلیل بالایی داشته باشند.
این ویژگی‌های شخصیتی در آنها باعث می‌شود که در مقابل متهمان یا شاکیانی که می‌خواهند با پرداخت رشوه، رأی دادسرا را به نفع خود برگردانند، یا جریاناتی که احساسات انسانی را کاملاً درگیر می‌کند، یا مجرمین خطرناک یا افراد آسیب‌دیده‌ای که کنترلی بر رفتار خود ندارند و در دادسراها زد و خورد می‌کنند، قدرت مقاومت داشته باشند، کنترل امور را به دست گیرند و با برقراری آرامش، به تصمیم درست و قانونی برسند و زیر نظر دادستان، کیفر خواست (تقاضای کیفر و مجازات از دادگاه) را صادر کنند.
علاوه بر ویژگی‌های شخصیتی که به آن اشاره شد، داشتن چند خصوصیت دیگر نیز لازمه شغل دادیاری است از جمله:
– داشتن ذهن و روحیه‌ای جست‌وجوگر
– داشتن صداقت و رعایت بی‌طرفی
– معتقد به عدالت و دارای قدرت تصمیم‌گیری مناسب
– آشنایی با شرایط مختلف اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و… جامعه
– آگاهی از مسائل حقوقی و قوانین قضایی
– توانایی برقراری ارتباط مناسب با افراد مختلف
نحوه ورود به شغل دادیاری
پذیرفته شدن در «آزمون قضاوت» که هر سال توسط قوه قضاییه برگزار می‌شود، پذیرفته شدن در «مصاحبه شفاهی» و پذیرفته شدن در «گزینش اداری» مراحل اولیه‌ای است که علاقه‌مندان برای ورود به شغل دادیاری باید بگذرانند.
افرادی که دارای یکی از مدارک تحصیلی زیر باشند می‌توانند برای شرکت در آزمون قضاوت اقدام کنند:
– کارشناسی حقوق در یکی از گرایش‌ها
– کارشناسی فقه و حقوق
– کارشناسی ارشد پیوسته معارف اسلامی و حقوق در یکی از گرایش‌ها
– کارشناسی الهیات با گرایش فقه و مبانی حقوق اسلامی
– کارشناسی ارشد پیوسته الهیات، معارف اسلامی و ارشاد با گرایش فقه و مبانی حقوق اسلامی
– دارا بودن مدرک سطح دو عمومی (فقه و اصول) یا سطح دو تخصصی با گرایش حقوق و قضای اسلامی برای دانش‌آموختگان حوزه‌های علمیه.
پذیرفته‌شدگان در آزمون قضاوت، مصاحبه شفاهی و گزینش اداری، وارد دوره کارآموزی می‌شوند و بعد از گذراندن این دوره، در آزمون نهایی (اختبار) شرکت کرده و در صورت پذیرفته شدن، ابلاغ قضایی دریافت می‌کنند و به عنوان دادیار در دادسراها مشغول به کار می‌شوند.
دادیارهای توانمند با انجام مسئولیت‌های محوله به طور احسن و با داشتن پشتکار کافی، می‌توانند ترفیع گرفته و رتبه قضایی خود را بهبود بخشند.
در گذشته بانوان حق شرکت در آزمون قضاوت را نداشتند ولی امروزه با لغو این قانون، بانوان نیز می‌توانند با طی مراحل گفته شده، به عنوان دادیار مشغول به کار شوند.
فرصت‌های شغلی دادیاری
اشتغال به کار در دادسرا فرصت شغلی این صنف محسوب می‌شود. در مناطقی که دادسرا نیست، دادیار به عنوان بازرس علی‌البدل مشغول به کار می‌شود. دادیارها ۱۰ سال اول خدمت خود را بر طبق صلاحدید قوه قضاییه و در منطقه‌ای که قوه قضاییه تعیین می‌کند، مشغول به کار می‌شوند. بعد از آن با گرفتن ترفیع درجه در شغلشان می‌توانند در سایر بخش‌ها و سازمان‌های قضایی کشور، فعالیت کنند.
میزان درآمد شغل دادیاری
معمولاً در قانون مدیریت خدمات کشوری حقوق مناسبی برای این قشر در نظر گرفته می‌شود ولی نمی‌توان میزان معینی برای آن تعیین کرد. دادیاری شغلی حساس و پرمخاطره است، بنابراین دادیارها باید از نظر مالی در سطح قابل قبولی باشند تا از یک جهت انگیزه خطر کردن داشته باشند و از جهت دیگر راه تأثیر گذاشتن مشکلات مالی بر تصمیمات ایشان بسته شود.
