کارگران سر گذر از جمله اقشار کم درآمد جامعه بوده که حکایت تلخی ایام شأن بر کسی پوشیده نیست. وجود این افراد در برخی نقاط و میادین بیرجند اعم از میدان امام حسین (ع) نه تنها اشتغال در شرایط سخت را روایت می‌کند بلکه تجمع کارگران در چند قدمی قلعه بیرجند بر چهره تاریخ چنگ می‌اندازد
این قشر در بیرجند فارغ از گرمای تابستان و سرمای زمستان، ساعت‌های زیادی را در برخی نقاط شهر گرد هم می‌آیند تا دسترنجی حلال برای اهل منزل کسب کنند. جمعی صمیمی که با آمدن یک خودرو برای کار، از هم می پاشد و خطرات زیادی را پیش روی خود و دیگران رقم می‌زند.
چندی پیش بود که پس از مطالبه‌ها و پیگیری‌های رسانه‌ها، مسئولان بر آن شدند تا مکانی با عنوان ایستگاه کارگری در راستای رفع مشکلات این قشر راه اندازی کنند. اگرچه قرار بود ایستگاه کارگری مکانی برای رفع مشکلات پیش روی کارگران سر گذر باشد اما هدف اصلی این طرح در کش و قوس‌های موجود از مسیر اصلی خارج شده و مورد استقبال کارگران قرار نگرفت.
حالا مطالبه‌های برجای مانده کارگران از یک سو و اما و اگرهای متولیان برای پاسخ به این مطالبه‌ها از سویی دیگر بر کلاف پر پیچ مشکلات کارگران سر گذر گره می‌زند. برای شنیدن آلام و دردهای بر زمین مانده کارگران میدان امام حسین (ع) بیرجند را پیش می‌گیریم.
ساعتی در جمع کارگران
هوا بس ناجوانمردانه گرم است و خورشید در اولین ساعات طلوعش بر چهره شهر تازیانه می‌زند. جمع شأن از دور شناخته شده است. یکی دستانش را محافظی برای سرش قرار داده و زیر سایه درخت به پهلو دراز کشیده، یکی بر حاشیه جدول به انتظار نشسته و گروهی هم خنکای چمن‌ها را برای فرار از گرمای هوا برگزیده‌اند.
با توقف ماشین، پیر و جوان شأن به سمت خودرو می‌آیند. یکی نرخش را می‌گوید و یکی دوستش را برای کار معرفی می‌کند. گویی بین خودشان نوبت گذاشته‌اند تا بنا به گفته‌هایشان، افراد پیر هم از کار عقب نمانند.
با دیدن دفتر و خودکارم، نگاه شأن عوض می‌شود. سوال‌های زیادی حوالی گوش‌هایم می‌چرخند. «کارگر نمی‌خواهید؟ خبرنگار هستید یا برای کمک خیریه اسم می‌نویسید؟ اگر برای درد ما آمده‌اید که برگردید، کارگران سر گذر هیچ وقت دیده نمی‌شوند.»
جواب تمام سوال‌هایشان را تنها با لبخندهایی مصنوعی می‌دهم چرا که خوب می‌دانم رنج نامه کارگران سر گذر سال‌هاست که روایت می‌شود اما پایانی خوش به خود ندیده است.
حکایت دویدن و نرسیدن از تک تک نگاه‌های خسته شأن موج می‌زند و بر کلام شأن واژه‌هایی از جنس یأس را حلاجی می‌کند.
جوانی خوش صحبت اولین مخاطب سوال‌هایم می‌شود و می‌گوید: ما کارگران سر گذر خیابان امام حسین (ع) هستیم که سرما و گرمای هوا برایمان فرقی ندارد.
وی با بیان اینکه در سرمای زمستان خودمان را به وسیله آتش گرم می‌کنیم، می‌افزاید: دو روز از هفته را کار می‌کنیم و سه روز با همان درآمد ناچیز زندگی می‌چرخانیم چراکه کار گیرمان نمی‌آید.
بازار کساد است
با دست عرق پیشانی‌اش را می‌گیرد و می‌گوید: بسیاری از افراد مسن به دلیل کهولت سن به چشم کارفرما نمی‌آیند و باید با هزینه‌های بسیار کمتر از نرخ کارگری، به دنبال راه درآمد باشند.
یکی دیگر از کارگران هم با بیان اینکه بازار کار بسیار کساد است، می‌افزاید: هر صبح مسیری طولانی را به این میدان می‌آیم و بسیاری از روزها دست خالی به خانه بر می‌گردم.
دستانش را بالا می‌آورد و آبله‌هایی که از بیل کارگری به یادگار مانده را نشانه می‌گیرد و می‌گوید: ما برای نان حلال به این نقطه می‌آییم اما متأسفانه برخی کارگر نماها چهره ما را هم بد معرفی کرده‌اند.
یکی دیگر از کارگران هم در گفت و گو با مهر می‌گوید: در شرایط پیش رو مجبور هستیم با توقف یک خودرو، همگی به سمت خودرو برویم چراکه کار نیست که این امر خطرهایی برای خودمان هم دارد.
وی با گلایه از فعالیت کارگران افغانی می‌گوید: این افراد گاهی با نرخ بسیار کم به کارگری می‌روند و هزینه رفت و آمد ما هم نمی‌شود.
بیمه نداریم
با لباس‌هایی مندرس، کفش‌هایی که به یکدیگر لبخند می‌زنند و چهره‌ای که زیر تیغ آفتاب رنگ باخته، حرکاتم را برانداز می‌کند.
گرچه ۱۸ سال بیشتر سن ندارد اما به جای پدر نان‌آور خانواده‌ای سه‌نفره است. مرتب ابروهایش را در هم می‌کشد گویی در دنیای خودش پر از غوغا بوده اما بی صدا فریاد می‌زند.
به سراغش می‌روم. از سردی و گرمی هوا شکایت می‌کند و می‌گوید: خودمان هم از اینکه در کنار قلعه جمع شویم و گاه انگشت اشاره رهگذران باشیم، خسته شده‌ایم و خواستار جانمایی مکانی هستیم.
وی با بیان اینکه علی رغم وجود خطر بالای تصادف در این میدان و سختی کار در کارگران، بیمه نداریم، می‌گوید: اگرچه مسئولان در چهارشنبه بازار قدیم مکانی ۵۰ متری برای بیش از ۲۰۰ کارگر مهیا کردند اما مورد رضایت نبود.
وی با بیان اینکه ایستگاه کارگری در بازار بهشتی بیرجند از اینجا دور و ناشناخته بود، می‌افزاید: بسیاری از کارفرماها اینجا به دنبال کارگر می‌آیند و کسی از بازار بهشتی اطلاعی ندارد.
این جوان کارگر می‌افزاید: مسئولان در گام اولیه باید اطلاع رسانی قوی و گسترده‌ای داشته باشند و بعد نسبت به جا به جایی اقدام کنند.
شکست طرح ایستگاه کارگری در یک ماه
حسن علیزاده، رئیس انجمن صنفی کارگران ساختمانی بیرجند در گفت و گو با مهر با اشاره به مشکلات کارگران سر گذر بیان کرد: حق کارگر ساختمانی که صبح با بیل و کلنگ سر و کله می‌زند و این همه بنای ساختمانی به دست این افراد ساخته می‌شود، این نیست که در سرمای زیر صفر درجه و در سخت‌ترین گرما زیر درخت منتظر کار بماند.
وی با اشاره به ایستگاه کارگری واقع در بازار بهشتی، بیان کرد: این مکان به دلیل کوچک بودن و عدم برخورداری از سیستم گرمایشی و سرمایشی مورد استقبال کارگران قرار نگرفت.
علیزاده با بیان اینکه کارگران به میدان امام حسین (ع) عادت کرده‌اند و انتقال آنها به ایستگاه کارگری آسان نبود، افزود: این امر همکاری ادارات و دستگاه‌های متولی را می‌طلبید.
وی ادامه داد: ایستگاه کارگری به مدت یک ماه با استقرار دو نیرو و جمعی از کارگران فعال بود اما در نهایت با شکست مواجه شد.
تکلیفی برای شهرداری
رئیس انجمن صنفی کارگران ساختمانی بیرجند بیان کرد: از مسئولان به ویژه شورای شهر خواستاریم مجدد نشستی برگزار شود تا در همان میدان امام حسین (ع) مکانی برای ساماندهی کارگران اختصاص داده شود.
وی خواستار تملک یک زمین توسط شهرداری در میدان امام حسین (ع) شد و افزود: با توجه به وجود قلعه تاریخی در جوار میدان، ساماندهی کارگران به نفع مردم و قشر کارگر خواهد بود.
علیزاده با بیان اینکه در حال حاضر نوبت دهی به خصوصی در بین کارگران وجود ندارد که این امر حقوق افراد مسن را ضایع می‌کند، افزود: با ساماندهی کارگران و راه اندازی سامانه کارگر هوشمند، تمام مشکلات فعلی رفع می‌شود.
وی با اشاره به معضل وجود کارگر نماها در میدان امام بیان کرد: همچنین با ساماندهی کارگران، این قشر دارای شناسنامه شده و کارگر نماها و متکدیان که تنها به دلیل اهداف شخصی و جمع آوری نذورات در میدان تجمع می‌کنند، به حاشیه رانده می‌شوند.
نصب کانکس در میدان امام حسین (ع) برای ساماندهی کارگران
دلپسند، رئیس سازمان ساماندهی مشاغل شهری و فراورده‌های کشاورزی و شهرداری بیرجند هم در گفت و گو با مهر با بیان اینکه تاکنون جلسات متعددی برای رفع مشکلات کارگران برگزار شده است، افزود: با بضاعت موجود، در بازار بهشتی اتاقی ۵۰ متری برای استقرار کارگران مجهز کردیم.
وی با بیان اینکه اطلاع رسانی‌های لازم از طریق میدانی و فضای مجازی انجام شد، افزود: متأسفانه برخی از افراد حاضر در جمع کارگران سر گذر، متهاجر و کارگر نما هستند که در برابر این طرح شهرداری مقاومت کردند.
دلپسند با بیان اینکه نیاز داریم تمام دستگاه‌های اجرایی با شهرداری همکاری کنند، اظهار کرد: مکان موجود در بازار بهشتی، به دلیل رعایت موارد ترافیکی و سهولت دسترسی مکان خوبی است اما اینکه کارگران استقبال نمی‌کنند باید مسئولان چاره اندیشی کنند.
وی ادامه داد: پیشنهاد شده در میدان امام حسین کانکسی جانمایی شود تا بتوانیم نوبت دهی کارگران فصلی ساختمانی را در همان محل انجام دهیم که این صورت مسئله را پاک می‌کند و مشکلی را از پیش رو بر نمی‌دارد.
ضربه کارگر نماها به کارگران
دلپسند بیان کرد: این امر مشکلات کارگر نماها که روزانه منتظر توزیع نذورات نقدی و غیر نقدی بستگان متوفیان آرامستان و نهادهای خیریه هستند، را حل نمی‌کند.
رئیس سازمان ساماندهی مشاغل شهری و فراورده‌های کشاورزی و شهرداری بیرجند گفت: پیشنهاد می‌کنیم بعد از جانمایی محل، دستگاه‌های اجرایی به شهرداری کمک کنند تا نهادهای خیریه از پخش کمک‌های نقدی و غیر نقدی در محل خودداری کنند.
وی با بیان اینکه با توجه به تاکید فرماندار و شهردار مبنی بر رفع مشکل، نسبت به جانمایی محل و نصب کانکس اقدام می‌کنیم، گفت: این کانکس ظرف کمتر از ۱۰ روز تجهیز کرده و در اختیار انجمن صنفی کارگران قرار می‌دهیم.
دلپسند بیان کرد: خریداری ملکی مشابه ایستگاه کارگری موجود در بازار بهشتی، مشروط به تصمیم شهردار و شورای شهر بوده و پروسه‌ای زمان بر است.
بدیهی است کارگران عامل اصلی توسعه و شکوفایی اقتصادی بوده و از ارکان اساسی تولید محسوب می‌شوند که نیازمند حمایت بیشتری از سوی متولیان هستند تا بتوانند پینه دست‌های خسته شأن را بهایی شیرین بخشند.
شاید وقت آن رسیده مسئولان با قرار گرفتن زیر چتر همدلی، راهکاری مؤثر برای حل موانع موجود بیاندیشند. هرچند صحبت‌های متولیان پیرامون حمایت از کارگران سر گذر خبرهای خوشی را صادر می‌کند اما می‌طلبد در روند عملیاتی شدن، بیش از وضعیت فعلی تسریع شود.
