سربازی تخصصی یا همان امریه دانش‌بنیان، یک فرصت خوب جهت کمک به اشتغال نخبگان و فعال کردن نیروی انسانی متخصص در جهت پیشرفت کشور است. اقدامی مثبت که لازم است موانع اجرایی پیش روی آن برداشته شود.
سربازی تخصصی برای خدمت مؤثر به کشور
استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان، امروزه در نوک پیکان پیشرفت و توسعه کشور قرار دارند. چابکی و بهره‌وری نقطه تمایز این شرکت‌ها با واحدهای اقتصادی معمول است و مدیران عامل و کارآفرینانی که در این شرکت‌ها مشغول به کار هستند، معمولا از نیروی انسانی نخبه و دانشگاهی هستند که از این بستر برای رشد تولید ثروت در کشور استفاده می‌کنند.
مدیران عامل، مهندسان توسعه محصول دانش‌بنیان و یا افراد کلیدی بسیاری از این شرکت‌ها و استارت‌آپ‌ها، از دانشجویان، اعضای هیئت علمی و فارغ‌التحصیلان جوان دانشگاهی هستند که علم و دانش خود را به کار گرفته‌اند تا برای خود و دیگران اشتغال پایدار ایجاد کنند.
یکی از مشکلات پیش روی این افراد این است که با اتمام دوره تحصیل خود بایستی کوله‌های نظامی را به دوش خود بگذارند و عازم پادگان‌های نظامی شوند. این اتفاق ممکن است به شکست استارت‌آپ و مختل شدن روند رشد محصولات و فناوری‌های دانش‌بنیان منجر شود. فناوری‌هایی که می‌تواند در زنجیره ارزش محصولات استفاده شود و به رشد تولید در کشور رونق دهد.
این در حالی است که بسیاری از افراد دانش‌آموخته دانشگاه‌ها علاقه‌مند به گذراندن دوره خدمت سربازی در حیطه تخصصی مربوط به رشته تحصیلی خود هستند و دوست دارند از این طریق به کشور خدمت کنند. حضور در پادگان‌های نظامی به مدت دو سال برای آن‌ها موجب از بین رفتن تخصص، بازماندن از یادگیری و افزایش مهارت‌های تخصصی می‌شود.
نگه‌داشت نخبگان در شرکت با امریه دانش‌بنیان
از سال ۱۳۹۷، ستاد کل نیروهای مسلح تسهیلاتی را با نام طرح نظام وظیفه تخصصی یا سرباز فناور معرفی کرد که بنابر آن، افراد کلیدی در شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند پس از گذراندن دوره آموزش سربازی، ادامه خدمت سربازی خود را در همان شرکت‌ها بگذرانند. انجام خدمت سربازی در شرکت‌های دانش‌بنیان با این هدف است که افرادی که روی محصول دانش‌بنیان کار می‌کنند، در همان شرکت بمانند و روند توسعه آن مختل نشود.
ظرفیت ابتدایی امریه دانش‌بنیان در سال ۱۳۹۷، ۱۰۰ نفر اعلام شد و رفته‌رفته با افزایش تعداد درخواست‌ها و همچنین گسترش فعالیت‌های دانش‌بنیانی در کشور، این ظرفیت به صورت تدریجی به حدود ۱۵۰۰ نفر در اواسط سال گذشته رسید. اعلام تعداد ظرفیت امریه با ستاد کل نیروهای مسلح و گزینش و شناسایی مشمولان با معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری است.
۸۰ درصد از امریه‌ها در همان شرکت مانده‌اند
بنا به بررسی معاونت علمی و فناوری، از ابتدای اجرایی شدن طرح امریه دانش‌بنیان، مجموعا حدود ۵ هزار نفر از این امکان استفاده کرده‌اند و بیش از ۸۰ درصد از این افراد، بعد از اتمام دوره خدمت سربازی نیز در همان شرکت و یا استارت‌آپ مشغول به کار شده‌اند.
به عبارت دیگر افراد متخصص در شرکت‌های دانش‌بنیان، بعد از گذراندن دوره سربازی در همان شرکت مشغول به کار شده و به فعالیت خود ادامه داده‌اند. در صورتی که ممکن بود خدمت در پادگان نظامی به از دست رفتن شغل آن‌ها و افزایش بیکاری در کشور منجر شود.
امریه دانش‌بنیان، اقدامی مفید در جهت حمایت از نخبگان و دانشجویان، کمک به اشتغال پایدار و مرتبط با رشته تحصیلی آن‌ها و گسترش فعالیت‌های دانش‌بنیانی و تخصصی در کشور است. همچنین به کاهش مهاجرت تحصیل‌کردگان و نخبگان نیز کمک خواهد کرد.
استقبال خوب نخبگان از سربازی تخصصی و لزوم افزایش ظرفیت
در اوایل سال جاری روح‌الله دهقانی فیروزآبادی، معاون علمی و فناوری رئیس جمهور از موافقت ستاد کل نیروهای مسلح برای افزایش این ظرفیت به ۱۰ هزار نفر در سال خبر داد.
با این حال، با پیگیری خبرنگار علم و فناوری خبرگزاری فارس معلوم شد که علی‌رغم گذشت ۴ ماه از این موافقت و تأیید اولیه ستاد کل نیروهای مسلح، به مرحله اجرا نرسیده است. بنابراین لازم است روند افزایش این ظرفیت تسریع شود.
بنا به بررسی‌های انجام‌شده، درخواست امریه دانش‌بنیان در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، ۶ تا ۷ برابر ظرفیت اعلامی از سوی ستاد کل است. این امر موجب آن می‌شود که نخبگان دانشگاهی نتوانند از امکان امریه استفاده کنند. علاوه بر این معاونت علمی و فناوری نیز به دلیل درخواست‌های بالا مجبور به امتیازبندی و گزینش سختگیرانه است.
از طرفی، در حال حاضر نزدیک به ۹۰۰۰ شرکت دانش‌بنیان در کشور وجود دارد و یک فرصت مناسب برای حفظ نخبگان و اشتغال تخصصی آن‌ها وجود دارد. یکی دیگر از چالش‌های افرادی که قصد استفاده از ظرفیت‌های دانش‌بنیان‌ها برای گذراندن دوره خدمت خود دارند این است که با اتمام زمان معافیت و فراغت تحصیلی، وارد دوره غیبت می‌شوند و امکان دریافت امریه به کلی برای آن‌ها از بین می‌رود.
بنابراین لازم است تا اقدامات حمایتی و تسهیل‌کننده جهت افزایش ظرفیت و همچنین جذب امریه در این شرکت‌ها انجام شود تا گام‌های مثبتی هم در جهت افزایش فعالیت‌های دانش‌بنیانی و هم اشتغال نخبگان و استفاده از استعدادهای آن‌ها صورت گیرد.
