حقیقت آن است که مشاغل خانگی به دلیل مزایای خاص خود در جهت رفع بیکاری بسیار موثر بوده و کشورهایی که برنامه هایی را برای تقویت این مشاغل به کار گرفته اند به نتایج موفقیت آمیزی نیز رسیده اند. ایجاد اشتغال با حداقل سرمایه، امکان کار کردن به صورت پاره وقت، دوره آموزشی کوتاه مدت، عدم نیاز به فضای خاص و … قابلیت های انکارناپذیری است که این گونه مشاغل داشته و ضرورت توجه جدی به این مسئله را آشکارتر می سازند.
در کشور ما هرچند این گونه مشاغل سابقه تاریخی دارند ولی برنامه خاصی برای شناسایی، حمایت و یا نظارت بر آنها پیاده نشده و توانمندی و ظرفیت این مشاغل در پیشبرد اهداف اقتصادی کشور ناشناخته باقی مانده است و امیدواریم که این نوشتار فتح بابی برای توجه جدی تر مسئولان محلی به ظرفیت های این گونه مشاغل بوده و منجر به برداشتن گامی دیگر در جهت کاهش بیکاری در منطقه گردد.
تعاریف
کسب و کار خانگی (Home business) به آن بخشی از کسب و کارها گفته می شود که ممکن است لزوماً مشارکت همه اعضای خانواده را در بر نداشته و صرفاً یک یا چند نفر از اعضای خانواده در آن به فعالیت اقتصادی مشغول باشند. از نظر ILO (سازمان بین المللی کار) موقعیت مکانی یعنی وجود کسب و کار در منزل معیار تلقی نمودن آن به عنوان مشاغل خانگی است. این در حالی است که کسب و کار خانوادگی، به کسب و کارهایی اطلاق می شود که فعالیت های اجرایی (مدیریتی – مالی) و عملیاتی آن ها بر عهده اعضای یک یا چند خانواده باشد و تصمیمات استراتژیک و سرنوشت ساز در مورد شرکت یا کسب و کار توسط آن ها اتخاذ گردد.
به طور خلاصه می توان به مشاغلی که با عضویت اعضای خانواده در فضای مسکونی و در قالب یک طرح کسب و کار مجاز بدون مزاحمت و ایجاد اخلال در آرامش واحدهای مسکونی همجوار شکل می گیرد، مشاغل خانگی گفت.
کسب و کارهای اقتصادی مبتنی بر خانه را به سه دسته تقسیم می کنند:
الف:کسب وکار خانگی (Home business)
در این شیوه ، فرد شغل خود را به منـزل می‌آورد و به جای این که هزینـه‌هـای زیادی برای اجاره یا خرید ساختمان بدهد، می‌تواند در منزل خود ، کـار و شغل خود را به انجام برساند. در این نوع کسب و کار ، ارزش افزوده کالاها و خدمات تولید شده، نصیب صاحب خانه می‌شود.
ب: کسب وکار مبتنی بر خانه (Home based business)
در این روش ، افراد کالاها و خدمات تولیـد شده خود را در درب و یا در داخل منازل دیگران تحویل می‌دهند. در این نوع روش کسب و کار ، مهم نیست که کالاها در کجا تولید شده ، بلکه معیار این است که کالاها و خدمات در منازل مصرف‌کنندگان تحویـل داده شود. در این نوع کار خانگی ، ارزش افزوده کـالاها و خدمات ، نصیب کسـی می‌شود که از بیرون این کالاها را می‌آورد.
ج: کار‌آفرینی مبتنی بر خانه (home based entrepreneurship)
این نوع کار‌آفرینی عبارت است از فرآیند ایجاد اشتغال در خانه از راه تشکیل مجموعه منحصر به فردی از منابع به منظور بهره‌گیری از فرصتها.
انواع مشاغل خانگی:
به طور کلی می توان انواع مشاغل خانگی را در چهار دسته تقسیم بندی نمود:
۱) رشته های صنایع دستی ( handicrafts)
می توان خانه ها را به محلی برای تولید صنایع دستی تبدیل نمود. چرا که اینگونه صنایع احتیاج به فضای زیاد و یا دستگاههایی خاص نداشته و به راحتی می توان اتاقی از منزل را به کارگاهی کوچک تبدیل نمود. کشور ما به دلیل پیشینه فرهنگی و تاریخی خود، کشوری توانمند در زمینه صنایع دستی ارزیابی می گردد به نحوی که ایران به همراه هند و چین ، سه قطب برتر صنایع دستی در جهان شناخته می شوند. در کشور ما حدود ۲۴۰ رشته صنایع دستی وجود دارد که لزوم توجه بیشتر به این بخش را نمایان می سازد.
از ویژگی های تولید صنایع دستی می توان به موارد ذیل اشاره نمود:
– امکان فعالیت در فضاهای محدود
– استفاده از مواد اولیه در دسترس
– ابزار و تکنولوژی ساده و ابتدایی
– مهارت مبتنی بر آموزش سینه به سینه
– نیاز به سرمایه محدود
– تبلیغ و انتشار فرهنگ بومی
۲) فعالیت های به اصطلاح زیر پله ای : غالباً، افراد شاغل در این گروه انگیزه‌های غیرقانونی دارند، مانند تولید اجناس تقلبی، یا فعالیتهایی که انگیزه‌هایی مثل گریز از مالیات، عوارض، نظارتهای بهداشتی و دلایلی از این قبیل دارند. به طور مثال می توان از بسته بندی های مختلف مواد غذایی یا دارویی در منازل و … نام برد
۳) خدماتی که در منزل قابل ارائه است: نظیر آرایشگری، خیاطی و … و البته برخی مشاغل به صورت سنتی و با محوریت خانواده در خانه ها انجام می گیرد. نظیر برگزاری دوره های آموزشی، شیرینی سازی، خشک نمودن سبزی، پخت انواع رب، تولید مرباهای خانگی، ترشی سازی و …
۴) خدمات اینترنتی قابل ارائه در منزل : با گسترش اینترنت این گونه مشاغل نیز رونق ویژه ای گرفته است که در ادامه به آن می پردازیم.
مزایای مشاغل خانگی:
طبق نظر پژوهشگران ۳ مزیت شغلی بر کسب و کارهای خانگی مترتب است:
۱- حفظ اصول انسانی در محل کار: مشاغل خانگی به راحتی می توانند سطوح بالاتری از حس انسان دوستی را نسبت به شرکت های معمولی از خود نشان دهند.
۲- توجه به عملکرد بلند مدت: یک کسب و کار خانگی راحت تر از مدیرانی که باید به طور سالیانه حساب پس دهند، می توانند به کارهای بلند مدت بیندیشد.
۳- تأکید بر کیفیت: کسب و کار های خانگی مدت هاست که مزیت ارائه کیفیت و بها دادن به مشتری را حفظ کرده اند.
علاوه بر موارد فوق از مزایای زیر به عنوان مهمترین دلایل رویکرد مردم به مشاغل خانگی یاد می شود:
۱) پایین بودن هزینه راه اندازی
۲)پایین بودن میزان ریسک سرمایه گذاری
۳) حذف هزینه های مربوط به خرید، رهن و اجاره کارگاه
۴) حذف هزینه ایاب و ذهاب
۵) استفاده از نیروی کار سایر اعضای خانواده
۶) امکان کارکردن به صورت پاره وقت
۷) تناسب با ویژگیهای جسمی افراد معلول و کم توان
۸) آزادی و استقلال عمل بیشتر
۹) احتیاج به آموزشهای ساده و کوتاه مدت
۱۰) ایجاد توازن بین مسئولیت خانوادگی زنان و اشتغال آنان
۱۱) انعطاف پذیری کار
۱۲) توسعه فرهنگ کار در خانواده
عوامل موثر بر مشاغل خانگی
تحقیقات بسیاری درباره کسب و کار خانگی و عوامل مؤثر بر آن صورت گرفته است که به طور کلی می توان این عوامل را به سه دسته تقسیم نمود:
عوامل مربوط به امورشخصی (ریسک پذیری، مهارت های مدیریتی، گرایش به نوآوری و …)
عوامل مربوط به امور خانگی (تمایل اعضای خانواده برای پیوستن به کسب و کار، حاکمیت خانواده، تأثیر روابط خانواده بر روابط کاری و …)
عوامل محیطی (محیط فرهنگی، اجتماعی، محیط قانونی و * فـــــــارم فـــــــا *، محیط کسب و کار، محیط فنی و اقتصادی و …)
مشکلات شاغلین این بخش:
هر چند مشاغل خانگی دارای ظرفیت ها و توانایی های قابل توجه برای ایجاد اشتغال می باشند ولی مشکلاتی نیز گریبانگیر افراد مرتبط با این مشاغل می باشد. شاید دلیل برخی از این مشکلات، نبود قانونی برای ساماندهی و شناسه دار کردن این مشاغل و عدم اعطای مشوقهای حمایتی و نظارتی دولتی (نظیر اعطای تسهیلات، تعریف جوایز، تعیین بیمه ها و … ) در این زمینه باشد.
به هر تقدیر مهمترین مشکلاتی که شاغلین این بخش با آنها درگیر هستند شامل:
– تداخل کار و زندگی ممکن است برخی اوقات خوشایند سایر اعضای خانواده نباشد.
– ارتباط با بازار و فروش محصولات محدود می شود
– پایین بودن تیرا‍ژ تولیدات و یا سطح خدمات قابل ارائه به دلیل محدودیت تعداد نیروی انسانی
– معمولادرآمد محدودتری دارند.
– تعریف نشدن بیمه های اجتماعی خاص این مشاغل
ادامه در قسمت دوم
